Winorośl należy do roślin uprawianych od czasów starożytnych. Winne grona pojawiają się bowiem często na zachowanych zdobieniach waz czy innych naczyń używanych w tamtym okresie na co dzień, są też wspominane w tekstach Homera czy innych autorów starożytnych. Winorośl doskonale dojrzewa bowiem w warunkach klimatycznych panujących na dawnych terenach starożytnych Rzymian i Greków, w dzisiejszej Hiszpanii czy Grecji, gdzie do dzisiaj pozostaje jednym z najpopularniejszych pnączy, hodowanych jako naturalne pokrywy np. ocieniających daszków, spod których można zrywać dojrzałe grona.

Charakterystyka winorośli

Winorośle – czyli pnącza z charakterystycznymi, czepnymi wąsami – należą do rodziny winoroślowatych, w której wyróżniono w sumie około 60 gatunków. Oryginalnie pochodzą ze stref klimatu umiarkowanego na północnej półkuli, pojawiają się także rzadko w strefie subtropikalnej. Najwięcej różnorodnych gatunków można spotkać w Chinach, a także we wschodniej części Ameryki Północnej. Z nich najpopularniejsza i najpowszechniej wykorzystywana jest tzw. winorośl właściwa w stanie dzikim występująca dawniej na terenie Morza Śródziemnego i Kaukazu, aż po Turkmenistan. To z winorośli właściwej do dzisiaj tłoczy się wina, zrywa smakowite grona do spożycia na surowo, suszy jako rodzynki czy używa do produkcji soków, galaretek, dżemów i octu winnego.

Winorośle mają pokrój pnączy, osiągających na ogół 10, ale w wyjątkowo sprzyjających warunkach nawet 40 metrów i rosnących wokół drewniejącego, dość tęgiego pnia. Na pędach winorośli powstają wąsy czepne, będące zmodyfikowanymi pędami, spychanymi na bok przez nowe boczne odgałęzienia. Liści winorośli osadzone są na długich ogonkach, zwykle mają dość okrągły kształt, a na końcu – nieregularne ząbkowanie. Dość niepozorne, drobne kwiatostany winorośli są zazwyczaj obupłciowe w przypadku podgatunków uprawnych i rozdzielnopłciowe u dziko rosnących. W Polsce kwiaty pojawiają się w okresie czerwca i lipca, owoce natomiast pod koniec lata i mogą pozostawać na roślinach nawet do zimy.

Właściwości winorośli

Owoce winorośli – winogrona – nie bez powodu cieszą się uznaniem od tak dawnych czasów, czyli, według obecnej wiedzy: od 5 tysięcy lat p. n.e., kiedy zaczęły być stosowane jako środki lecznicze na choroby układu pokarmowego, skaleczenia i rany. Współcześnie powstał nawet dział medycyny niekonwencjonalnej nazywany ampeloterapią, stosujący leczenie winogronami, sokiem z tych owoców, a co najciekawsze: winem. Znajdujące się w winogronach składniki są bowiem wyjątkowo cenne: to witaminy z grupy B, witaminy C i A, minerały takie, jak fosfor, potas, wapń, magnez, cynk, miedź czy żelazo. Znajdziemy w nich także jod – rzadko pojawiający się w owocach, mają one także właściwości zasadotwórcze, pozwalające na odkwaszenie organizmu stanowiące współcześnie częsty problem. Co najważniejsze, winogrona mają także właściwości antynowotworowe, dzięki flawonoidom – naturalnym przeciwutleniaczom pozwalającym na pozbycie się z organizmu wolnych rodników będących m. in. przyczyną powstawania nowotworów.

Warunki uprawy winorośli

Winorośl jest rośliną zdecydowanie ciepłolubną, więc kapryśny chwilami klimat polskich ogrodów może być dla nich trudny. Jednak dzięki pracom prowadzonym nad odmianami winorośli znoszących nieco lepiej mrozy, mniejsze nasłonecznienie i krótszy okres wegetacyjny, niektóre z nich dają obfite plony także na terenie naszego kraju. Znajdują się wśród nich odmiany wcześnie i bardzo wcześnie owocujące, które są w stanie doprowadzić do pełnej dojrzałości owoców w krótszym okresie niż popularne w Stanach Zjednoczonych czy na południu Europy krzewy. Niezależnie jednak od wybranej odmiany winorośli, najlepsze są dla nich miejsca nasłonecznione, łatwo nagrzewające, osłonięte od wiatru i zaciszne, znajdujące się np. przy południowych ścianach domów, innych budynków lub ogrodzeń. Nie muszą natomiast rosnąć na wyjątkowo żyznej glebie, bo z łatwością przystosowują się do warunków przeciętnej ziemi w ogrodzie, przepuszczalnej i piaszczystej, szybko nagrzewającej się na wiosnę. Należy jedynie zadbać o niezbyt podmokłe podłoże. Tego typu ziemia będzie wymagała wcześniejszego drenażu.
Zakupione w sklepach lub szkółkach sadzonki winorośli z liśćmi można wysadzać do ziemi od połowy maja do października. Wykopane z ziemi bez liści – nadają się do sadzenia jesienią od października do okresu mrozów lub wiosną, nie później jednak niż do pierwszych dni maja.

Odmiany winorośli:

Winorośl Bianca

Węgierska winorośl Bianca jest popularną w Polsce odmianą wykorzystywaną w produkcji białych win. Charakteryzuje się wyjątkową odpornością na choroby grzybowe, dzięki czemu pozwala na uprawianie organiczne – zgodnie z zasadami współczesnej ekologii. Krzewy, w zależności od warunków glebowych, rosną silnie lub umiarkowanie silnie, owocując w połowie września także średniej wielkości gronami zielonożółtych jagód o dość zwartym miąższu. To właśnie jego zwartość, mimo wysokich walorów smakowych i aromatycznych, powoduje jednak, że uzyskuje się z niego dość niewielkie ilości moszczu do wyrobu wina. Winorośl Bianca ma dość efektowny wygląd, zawdzięczany soczyście zielonemu kolorowi liści o kształcie zaokrąglonym i wygiętej blaszce przypominającej łyżeczkę. Zbiory owoców winorośli Bianca można zwiększyć dzięki korzystnym warunkom glebowym: najlepsze efekty osiąga się, sadząc ją w wilgotnej i żyznej ziemi i szczepiąc Biancę na podkładce odpornej na suszę – w tej roli dobrze sprawdza się słowacka odmiana K-1.

Winorośl Swenson Red

Nazywany w Stanach Zjednoczonych Patronem Północnego Winiarstwa – legendarny hodowca Elmer Swenson – był twórcą tej odmiany winorośli nazwanej od jego nazwiska Swenson Red. Wyjątkowo odporna na mróz winorośl Swenson Red z tego właśnie powodu jest szczególnie ceniona w chłodniejszych krajach, gdzie jest w stanie wytrzymać nawet temperatury dochodzące do -30 stopni Celsjusza. Różowoczerwone owoce winorośli Swenson Red dojrzewają w drugiej połowie września. Mają winno-słodki, kojarzący się z truskawką lub maliną posmak i należą do najsłodszych odmian hodowanych w Polsce. Odmiana deserowa, nadająca się także do przetworów i do produkcji słodkiego wina. Jej krzewy mają dość silny wzrost, można więc sadzić ją jako osłonę altan, kratek czy innych ogrodzeń, na stanowiskach ciepłych i osłoniętych od wiatru. Odmiana jest dość odporna na choroby atakujące krzewy winorośli, choć może być podatna na mączniaka rzekomego.

Winorośl Kodrianka

Wyhodowana na terenie Mołdawii winorośl Kodrianka powstała w wyniku skrzyżowania odmian Marszlskij i Mołdowa. Warunki jej hodowli w gruncie wymagają od ogrodnika nieco więcej doświadczenia, bowiem obfite plony i lepszej jakości owoce można uzyskać z niej głównie pod osłonami. Silnie rosnące krzewy winorośli Kodrianka dają grona o dużych rozmiarach, osiągających nawet wagę kilograma, ze średnio zwartymi jagodami o granatowej skórce i dość zaskakującym posmaku czekolady. Duże, jajowate jagody winorośli Kodrianka pokrywają się mocnym nalotem, są wyjątkowo chrupkie i soczyste. Odmiana wymaga szczepienia na podkładkach odpornych na mszyce filoksery oraz regularnego cięcia. Dojrzewa dość wcześnie w przypadku uprawiania jej pod osłonami – wtedy owoce można zbierać już na początku sierpnia. Sprawdza się w hodowli na terenie północno-zachodniej Polski, niezbyt dobrze znosi bowiem mróz, maksimum do -21 stopni Celsjusza. Należy starannie ją pielęgnować, bowiem mimo dość wysokiej odporności na choroby i szkodniki, może ulegać porażeniu szarą pleśnią i mączniakiem rzekomym.

Winorośl Agat Doński

Pochodząca z Rosji odmiana deserowa winorośli Agat Doński to silnie rosnące krzewy o małej podatności na choroby grzybicze. Dojrzewające w połowie września grona winorośli Agat Doniecki są średniej wielkości, mają grubą, ciemnogranatową skórkę i słodki smak. Krzewy najlepiej czują się w glebie lekko kwaśnej, na stanowiskach nasłonecznionych. Warto je także poddawać regularnym, krótkim cięciom. Odmiana winorośli Agat Doniecki dobrze sprawdza się w polskiej hodowli ze względu na dużą odporność na choroby i obfite plony.

Winorośl Alden

Szybko rosnąca odmiana winorośli Alden pochodząca ze Stanów Zjednoczonych, gdzie została wyselekcjonowana z odmian Schuyler oraz Grosse Guillam. Ceniona jest nie tylko ze względu na swoją plenność, ale też wyjątkowo efektowny wygląd krzewów. Duże, zwinięte często na obrzeżach w dół liście jesienią uzyskują bowiem intensywnie czerwony kolor z żółtymi nerwami, zdobiąc w piękny sposób domowe ogrody lub działki. Owocuje na początku września średniej wielkości gronami z dość luźno osadzonymi w nich jagodami o kształcie elipsy i kuli, wyjątkowo aromatycznymi i smacznymi w kolorze czerwonogranatowym z popielatym nalotem. Winorośl Alden jest dość ciepłolubna, profesjonalne jej uprawy można więc prowadzić w południowo-zachodniej części Polski, gdzie na ogół warunki zimowe są łagodniejsze niż na terenie reszty kraju. Silny rozrost jej krzewów wymaga także zadbania o wystarczającą wielkość przestrzeni wokół poszczególnych krzaków.

Winorośl Arkadia

Nazywana Arkadią, choć przez niektórych znana pod nazwą odmiany Nastia, winorośl pochodząca z Ukrainy i wymagająca hodowli pod osłonami. Powstała jako krzyżówka odmian Mołdawa i Cardinal. Niestety, jest dość mało odporna na mróz, toleruje temperaturę dochodzącą najniżej do -21 stopni Celsjusza, wymaga więc hodowli w tunelach28 lub szklarniach czy też w miejscach polowych, ale dobrze osłoniętych i dodatkowo zakrywanych przed okresem zimowym. Najlepsze warunki glebowe dla tej odmiany to zapewnienie jej lekko kwaśnej i wilgotnawej ziemi z dużą zawartością składników mineralnych. Winorośl Arkadia dojrzewa wcześnie przy sprzyjających warunkach, jej żółtozielone grona można zbierać już na początku sierpnia. Soczysty, zwarty i słodki miąższ ma nieco gorszą jakość w warunkach polowych hodowli.

Winorośl Rondo

Ze względu na popularność odmiany winorośli Rondo w Polsce, niemieccy hodowcy nazywają nasz kraj Rondolandem. Rzeczywiście, uprawa tej odmiany jest w Polsce wyjątkowo prosta, głownie ze względu na jej odporność na mróz i choroby, pozwalające rosnąć jej nawet w amatorskich warunkach na północy naszego kraju. Winorośl Rondo znosi bowiem dobrze nawet temperatury sięgające do -25 stopni Celsjusza, choć bywa uszkadzana na wiosnę przez przymrozki ze względu na rozpoczynany dość wcześnie okres wegetacji. Intensywnie granatowe owoce winorośli Rondo służą przede wszystkim do produkcji wysokogatunkowych czerwonych win, wyjątkowo klarownych i o głębokim smaku.

Winorośl Aurora

Francuska odmiana winorośli Aurora, znana także jako Seibel 5279, powstała jako krzyżówka odmian winorośli pochodzących z Ameryki i Europy. Duża odporność na trudne warunki i obfite plony zapewniły jej wyjątkową popularność w Polsce, gdzie grona używane są do produkcji białego wina. Niezbyt duże grona są raczej luźne i wydłużone w kształcie, a pojedyncze owoce mogą osiągać co najwyżej średnicę 13 milimetrów. Ich jasnożółte, niemal przezroczyste kulki pokrywa delikatny rumieniec wywołany działaniem słońca. Miąższ jest wyjątkowo słodki, ale niemal w ogóle pozbawiony aromatu. Krzewy winorośli Aurora nie mają specjalnych wymagań glebowych, choć posadzone w ziemi o obojętnym pH będą oszpecone na liściach brązowymi plamami wywołanymi brakiem magnezu.

Winorośl Prim

W smaku jej owoce porównywane są do pochodzącej z Mołdowy odmiany Muskat Letni. Winorośl Prim jest bowiem wyjątkowo delikatna i faktycznie może kojarzyć się z muszkatem. Owoce tej odmiany dojrzewają wcześnie, są średniej wielkości, kuliste w kształcie i w pełnym słońcu zyskują barwę bursztynu. Odmiana odznacza się dość wysoką plennością, chętnie jest więc wybierana do domowych ogródków, gdzie nawet amatorzy poradzą sobie z jej hodowlą polową. Winorośl Prim ma średnią odporność na choroby grzybowe i równie średnią na mrozy – wytrzymuje do temperatury -23 stopnie Celsjusza, natomiast ma wysokie zdolności regeneracyjne, dzięki czemu szybko odbudowuje się nawet po zniszczeniach dokonanych przez warunki zewnętrzne.

Winorośl Kristaly

Winorośl Kristaly owocuje wcześnie, bo już w sierpniu pozwalając cieszyć się owocami o ziołowo-muszkatołowym smaku na surowo lub do win kupażowanych z ich gatunkami o większej kwasowości. Dobrze sprawdza się w hodowli w Polsce ze względu na odporność na mróz oraz choroby grzybowe, może być więc sadzona nawet w chłodniejszych rejonach kraju. Rośnie szybko, a jej pnącza osiągają 5-10 metrów wysokości. Po posadzeniu wymaga dodatkowej ochrony w postaci kopczyka ziemi, torfu lub kory, chroniącego rośliną przed zalaniem wodą w trakcie odwilży oraz przemarzaniem w zimie. Nie jest zbyt wymagająca co do stanowiska nasadzenia, natomiast nie przepada za ziemią o zbyt kwaśnym odczynie.

Winorośl Nero

Wyselekcjonowana na Węgrzech winorośl Nero należy do jednej z bardziej cenionych w Polsce odmian, które mogą być uprawiane w gruncie. Choć zazwyczaj traktowane jako deserowe, jej owoce nadają się także do produkcji wina stołowego i są coraz częściej wykorzystywane w ten sposób, ze względu na piękne zabarwienie, jakie dają trunkom i zawartości resweratrolu, będącego jednym z najlepszych przeciutleniaczy. Średnio dużo grona i owoce pojawiają się na winorośli Nero w trzeciej dekadzie sierpnia, pod warunkiem wcześniejszego okresu wypełnionego słońcem i ciepłem. Mają ciemnogranatowy kolor, kształt elipsoidalny i delikatny, wyjątkowo słodki miąższ, powodujący tak dużą popularność tej odmiany. Warto jednak mieć na uwadze, że wymaga ona sporej troski ze strony hodowców. Toleruje bowiem temperatury osiągające -22 stopnie Celsjusza, a więc wymaga okrywania na zimę. Jest też średnio wytrzymała na choroby atakujące winorośle, w tym szarą pleśń, będącą najczęściej pojawiającym się schorzeniem, choć z kolei rzadko poddaje się mączniakowi. W ramach zapobiegania chorobom wymaga jednak co najmniej jednego zabiegu chemicznego

Winorośl Iza Zaliwska

Polska odmiana winorośli Iza Zaliwska została wyselekcjonowana w 1945 roku w Puławach, przez profesora Stanisława Zaliwskiego, jako siewka odmiany Seneca. Krzew charakteryzuje się średnim wzrostem, a jego owoce dochodzące do wagi 3 gram dojrzewają dość wcześnie, w drugiej lub trzeciej dekadzie sierpnia. Są smaczne, w żółtym kolorze i kulistym kształcie, odznaczają się lekko truskawkowym aromatem. Odmiana jest w stanie wytrzymać mrozy sięgające -25 stopni Celsjusza, na ogół więc przetrzymuje nawet ostrzejsze zimy. Jest natomiast średnio odporna na choroby grzybowe, więc należy uważnie stosować zapobiegawcze opryski.