Przyprawy w ogrodzie. Wykaz wybranych ziół do hodowli ogrodowej

W sezonie letnim nie ma nic przyjemniejszego niż zerwane na świeżo i samodzielnie wyhodowane zioła z własnego ogródka, nawet stworzonego na odpowiednio nasłonecznionym tarasie lub balkonie. Uwalniane przez świeże zioła olejki eteryczne dają bowiem zupełnie inny smak potrawom niż te pochodzące z suszonych już przypraw, a nic tak nie smakuje w sezonie, jak świeże, dojrzałe pomidory posypane tylko świeżą bazylią i doprawione solą i pieprzem.

Warunki uprawy ziół w domowym ogrodzie

Większość ziół przyprawowych, jakich używamy w kuchni, pochodzi z krajów śródziemnomorskich, o ciepłych i suchym klimacie, który też cenią sobie w naszych domowych uprawach. Warto więc sadzić je w miejscach nasłonecznionych i zacisznych. W takich warunkach doskonale będą czuły się m. in. bazylia, tymianek, melisa, cząber, rozmaryn, oregano czy estragon – a więc zioła podstawowe w kuchniach śródziemnomorskich, jak grecka czy włoska. Idealnie sprawdzą się w miejscach blisko elewacji lub tarasu, od którego będzie odbijać się dodatkowo słońce, ogrzewające te rośliny. Są też jednak zioła, które możemy posadzić w półcieniu, jak mięta, trybula, lubczyk czy żywokost.

Jeśli chodzi o warunki glebowe, to zioła najbardziej lubią ziemię żyzną, dobrze przepuszczalną i próchniczą. W przypadku przeważającej gleby piaszczystej na terenie, na którym chcemy posadzić zioła, warto więc użyźnić ją przed sadzeniem, wybierając do tego celu ziemię kompostową lub obornik. Warto też zadbać o właściwy odczyn gleby. W przypadku ziół, dobrze sprawdza się odczyn obojętny lub zasadowy. Jeśli więc gleba w naszym ogrodzie jest kwaśna, warto dodać do niej nawozów zawierających kredę lub dolomit.

Do uprawy ziół dobrze nadają się też takie miejsca, jak ogródki skalne czy popularne w ostatnim czasie spirale ziołowe, których konstrukcja do złudzenia może przypominać naturalne warunki, w jakich rośliny te rosną w krajach śródziemnomorskich – pośród skał i kamieni, na niezbyt wilgotnym podłożu. Tego typu rozwiązanie polecane jest szczególnie w przypadku ogrodów, w których dominuje ciężka, wilgotna i gliniasta gleba. Zioła nie wymagają też bardzo obfitego podlewania – przeciwnie: większość z nich świetnie znosi nawet dość długą suszę.
Rozmnażanie ziół odbywa się poprzez ich wysiewanie – to wersja dla osób cierpliwych 0 lub rozsadzania gotowych sadzonek ze sklepów i upraw ogrodniczych. Najwcześniej do gleby można wysiać takie przyprawy kuchenne, jak cząber, kminek, koper i koper włoski, pietruszkę, rzeżuchę, szczypiorek czy ogórecznik. Byliny, jak estragon, lawenda, tymianek czy melisa warto rozmnażać poprzez podział sadzonek – jeśli kupujemy je w doniczkach w sklepie, przed posadzeniem należy rozdzielić je na kilka części z korzeniami, co wydłuży ich rozrost. Także działania takie, jak przycinanie, zwłaszcza w przypadku krzewinek lawendy, tymianku czy hyzopu, odmładza te rośliny i pobudza do tworzenia nowych pędów. Delikatniejsze gatunki, jak tymianek, szałwia, lawenda i hyzop, przed okresem jesienno-zimowym warto zabezpieczyć gałęziami świerkowymi lub włókniną.

Wykaz wybranych ziół przyprawowych

Bazylia – jedno z najpospolitszych ziół używanych w kuchni, choć przez lata głównie w postaci suszonej. Ceniona jako świeże liście, dzięki nutom korzennym, anyżowym i cynamonowym, które sprawdzają się w tak wielu daniach. Lubi stanowiska nasłonecznione, ale też niezbyt wystawione na ostre słońce, które spowoduje mało estetyczne zażółcenie jej liści, z glebą przepuszczalną, spulchnioną i próchniczą. W okresie suszy bazylia powinna być nawadniana, ale nie przelewana. Nasiona mogą być wysiane w domu na przełomie marca i kwietnia lub do gruntu w maju już po przymrozkach. Roślina jednoroczna, którą do wzrostu pobudza pikowanie lub przycinanie siewek bazylii w momencie osiągnięcia przez nią ok. 15 cm wysokości.

Cząber – popularny jako roślina leczniczo-przyprawowa, ma charakterystyczny, ostry smak doskonale komponujący się z daniami z roślin strączkowych, z ziemniaków czy jajek, w zupach i marynatach. Idealna do hodowli w domowym ogrodzie roślina, która nie ma specjalnych wymagań, choć warto posadzić ją w miejscu słonecznym i osłoniętym od wiatru. Przyjmuje się w każdym podłożu i nie wymaga specjalnego nawożenia ani podlewania, bo jest odporny nawet na suszę. Może być wysiany bezpośrednio do ziemi w kwietniu i przykryty cienką warstwą ziemi, aby nasiona mogły zakiełkować.

Estragon – ostry, korzenny i gorzkawy w smaku estragon doskonale sprawdza się jako przyprawa do mięs, ryb, sosów, zup, kwaszenia ogórków czy w octach ziołowych. Dobrze hodować go na stanowiskach nasłonecznionych i osłoniętych od wiatru, na żyznej, piaszczysto-gliniastej i dość wilgotnej glebie o odczynie obojętnym lub zasadowym. W lecie wymaga regularnego podlewania. Rozmnaża się go przez podział starszych egzemplarzy roślin lub gotowych sadzonek sadzonych do gruntu na początku kwietnia. Roślina dość wrażliwa na mrozy, dlatego w okresie zimowym wymaga przykrycia słomą, gałązkami świerkowymi lub włókniną.

Kminek – roślina dwuletnia, w której materiałem przyprawowym są charakterystyczne, ostre w smaku i o korzennym zapachu nasionka. Dobrze rośnie na żyznej, przepuszczalnej glebie z dużą zawartością wapnia i na stanowiskach słonecznych. Nasiona wysiewane są do gruntu na początku lipca, kiedy zbiera się je z poprzedniej uprawy. W pierwszym roku wzrostu stworzą one rozetę pierzastych liści blisko ziemi, a w kolejnym – wysoką, rozgałęzioną łodygę z kwiatami w postaci baldachowatych kwiatostanów na końcach.

Kolendra – świeże liście kolendry to świetna przyprawa o charakterystycznym, cytrynowym zapachu do dań kuchni azjatyckiej. Z kolei nasiona w całości lub mielone sprawdzają się jako dodatek do wszelkich dań z Indii, ale także do wyrobu wędlin, konserw mięsnych, marynat czy likierów i win korzennych. Kolendra dobrze rośnie w miejscach nasłonecznionych, z lekką i ciepłą, niezbyt kwaśną glebą. Wysiewa się ją do połowy kwietnia z nasion, a owoce zbiera na przełomie lipca i sierpnia.

Koper – doskonały do sosów czy zup. Niektórzy nie wyobrażają sobie rosołu bez dodania odrobiny drobno pokrojonego koperku. Roślina jednoroczna o bardzo łatwej uprawie i wyjątkowym smaku. Wysiewany jest do gruntu na wiosnę i dosiewany co dwa tygodnie, ma bowiem bardzo krótki okres wegetacyjny. Lubi stanowiska słoneczne, osłonięte od wiatru i umiarkowanie wilgotne. Świeże liście są do zbioru przez cały czas rośnięcia kopru, a po kwitnieniu zbiera łodygi wraz z baldachowatymi kwiatostanami idealne jako przyprawa do kiszonych ogórków.

Lawenda – ceniona ze względu na swoje właściwości aromaterapeutyczne i wyjątkowy zapach wpływający uspokajająco i dlatego stosowany powszechnie w przemyśle kosmetycznym. Jednak lawenda może być też stosowana jako przyprawa, o słodkim, lekko cytrusowo-kwiatowym smaku. W suszonej postaci ma bardzo intensywny smak i zapach, dlatego można jej używać z dużą ostrożnością i wyczuciem do mięs. Świeże kwiaty lawendy są używane jako dodatek dekoracyjny do deserów, a suszone przechowywane w cukrze i dodawane potem też do słodkich potraw. Nie wszystkie odmiany lawendy są w stanie znieść polskie, dość surowe warunki. Jeśli wybierzemy właściwą – warto posadzić ją w słonecznym miejscu, na dobrze zdrenowanej, przepuszczalnej glebie dużej zawartości wapnia. Nie lubi wilgoci i przeciągów, a wysadza się ją do gleby z gotowych krzewinek.

Lubczyk – bylina osiągającą nawet 2 metry wysokości o wyjątkowym aromacie liści, które najlepiej zbierać w suche, słoneczne dni po południu. Głównym surowcem ziołowym jest jednak korzeń lubczyku, o gorzkim, korzennym smaku, idealnie komponującym się z rosołem czy innymi zupami, daniami mięsnymi czy aromatycznymi sosami. Lubczyk dobrze rośnie na miejscach słonecznych, ale daje sobie radę także w półcieniu i cieniu. Lubi lekkie, przepuszczalne i dobrze uprawione gleby z dużą zawartością próchnicy i wapnia. Wymaga regularnego podlewania latem i nawożenia oraz spulchniania ziemi dookoła. W zimie warto go ochronić przed mrozami obsypując byliny kopcem z kompostu lub obornika z dużą zawartością słomy. Wysiewa się go bezpośrednio do ziemi w sierpniu lub późną jesienią przed nastaniem mrozów.

Melisa – ziele o charakterystycznym, cytrynowym smaku i zapachu, wpływające uspokajająco na system nerwowy i korzystnie na układ pokarmowy. Jako przyprawa używana jest do sałatek, deserów lub lodów, może też być spożywana w postaci naparu. Dobrze rośnie na stanowiskach słonecznych i osłoniętych od wiatru, choć da sobie radę też w półcieniu, będąc jednak wtedy mniej aromatyczną. Lubi żyzną, wilgotną, ale jednocześnie lekką i przepuszczalną glebę, bogatą w wapń i obficie nawożoną. Przed mrozami warto ją chronić okładając podstawę rośliny kompostem. Wysiewana jest do inspektów w marcu, a w maju, po przymrozkach – do gruntu. Może być też rozmnażana przez podział starszych kęp rośliny.

Mięta – najlepsza na upały w postaci herbaty mrożonej lub po prostu dodana do wody z cytryną, używana jest też do sałatek czy sosów. Wieloletnie, zimotrwała roślina o wyjątkowo małych wymaganiach i bardzo łatwo się krzewiąca. Rośnie na stanowiskach słonecznych i ciepłych, z próchniczą, lekką, wilgotną i zasadową glebą. Jej ekspansję należy czasem hamować, potrafi bowiem szybko zagłuszyć inne rośliny. Wysadzana jest do ziemi z sadzonek z rozłogów lub ze szczytu pędów.

Oregano – orzeźwiające i korzenne w smaku oregano to roślina często dodawana do dań kuchni włoskiej, jak pizza czy spaghetti. Roślina wieloletnie o rozgałęzionych łodygach, dobrze rośnie na stanowiskach suchych i nasłonecznionych, między skałami, więc doskonale sprawdza się w skalnych ogródkach. Nie wymaga obfitego podlewania. Wysiewa się je do ciepłej już gleby na wczesną wiosnę i podcina, wzmacniając jej wzrost. Odporne na mrozy oregano, bez problemu przetrwa w ogrodzie nawet przez wiele lat.

Pietruszka – drugie, obok koperku, najpopularniejsze ziele kuchni polskiej, dodawana powszechnie do zup lub sosów, ale też sałatek, a nawet… lodów. Jadalny jest zarówno jej korzeń, jak i zielona natka. Dobrze rośnie w miejscach ciepłych i słonecznych, w lekkiej, próchniczej glebie, niezbyt wilgotnej. Odporna na mrozy, jest rośliną dwuletnią, w przypadku zbioru korzeni wysiewaną z nasion od końca marca do połowy kwietnia, w przypadku naci: w lipcu.

Trybula – podoba nieco do pietruszki, trybula w świeżej postaci doskonale pasuje do twarożków, omletów, sałatek czy zup. Można ją dodawać także do mięs, ryb czy zup. Wysiewana może być od końca marca, jest bowiem odporna na niskie temperatury. Dobrze radzi sobie w półcieniu, zbyt nasłoneczniona może stać się nazbyt łykowata. Odpowiada jej żyzna i przepuszczalna gleba.

Tymianek – ziele o gorzkawym smaku i silnym aromacie, od lat stosowane jest jako przyprawa do dań mięsnych i rybnych. Będzie rósł na stanowiskach słonecznych i ciepłych, na niezbyt wilgotnej, ale też niezbyt suchej glebie. Najlepiej wysiewać go wprost do gruntu od kwietnia do maja i nawozić, jeśli wcześniej gleba nie została odżywiona.