Rośliny trujące, które można spotkać w Polsce.

Człowiek żyje w otoczeniu pięknych roślin, podziwiając je i zasadzając w swoich ogrodach. Dla niego spełniają przede wszystkim funkcję ozdobną, posiadając duże wartości estetyczne. Wiele stylów ogrodniczych projektuje przestrzeń w oparciu o zachwycające piękno kwiatostanów kwitnących wszelkimi barwami o różnych porach roku.

Jednak wśród tego zachwytu zapomina się często, że rośliny mimo swojego cudownego piękna posiadają również możliwości obronne, które objawiają się wytwarzaniem substancji szkodliwych dla ludzi i zwierząt. Tylko dzięki temu zwodniczemu fortelowi są w stanie oszukać silniejszych drapieżników pragnących im zaszkodzić.

Mimo że ludzka wiedza nadal nie jest pełna, jeżeli chodzi o szkodliwe działanie wielu trujących związków, coraz więcej wiadomo na temat otaczającej natury i mechanizmów obronnych stosowanych przez rośliny – czy to te popularne spotykane na polach, przy drogach i na łąkach, jak i te sprowadzane z zagranicy, przywykłe do innego rodzaju klimatu i odmiennych zagrożeń środowiskowych.

Zanim przystąpi się do planowania ogródka, warto zapoznać się z atlasami, które oferują opisy większości znanych roślin trujących wraz z zaleceniami, których ich części powinno się unikać.

Nawet niewielkie dawki silnie stężonej toksyny mogą spowodować nieodwracalne szkody w organizmie człowieka. Większość z nich jednak powoduje nieszkodliwe zatrucia i uciążliwe efekty uboczne: nudności, wymioty, biegunki. W poważniejszych sytuacjach podrażnienie skóry, paraliż, zaburzenia rytmu serca. W skrajnych przypadkach prowadzi do śmierci.

Warto też wiedzieć, że w śladowych ilościach część z roślin uznanych za trujące wykorzystuje się w medycynie jako lekarstwa. Odbywa się to pod ścisłym nadzorem i po przeprowadzeniu licznych, atestowanych badań, które eliminują wszelkie negatywne skutki mogące zagrażać życiu.

Na poniższej liście znalazły się najczęściej występujące gatunki roślin wraz z krótkim opisem skutków ich działania.

1. Żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare) – można go spotkać na wszystkich kontynentach, zwłaszcza na terenach nizinnych i niższych partiach górskich. Wykorzystywany był niegdyś jako lekarstwo po ukąszeniu żmii oraz środek przeciwbólowy. Można go poznać po charakterystycznych niebieskich kwiatostanach. Trujące związki wytwarzane przez tę roślinę są również niebezpieczne dla zwierząt, dlatego – jeżeli ma stanowić ozdobę ogrodu – należy szczególnie uważać na ich zdrowie i zabezpieczyć teren, na którym zostaną zasadzone.

2. Sumak odurzający (Rhus typhina) – jest to piękna, ozdobna roślina o podłużnych, lśniących liściach i opadających gałązkach, na których uwite są w kępki. Ma jednak szkodliwe właściwości dla człowieka – powoduje bolesne poparzenia. Włoski występujące na liściach produkują trującą substancję, która przy niewielkim nawet kontakcie ze skórą może doprowadzić do poważnych chorób.

3. Rącznik pospolity (Ricinus communis) – pochodzi prawdopodobnie z rejonów Bliskiego Wschodu i Afryki. Jego owoce są wrażliwe na przymrozki, dlatego bardzo często można go spotkać w sporych kępach. Wytwarzany jest z niego popularny olejek rycynowy, będący słynnym lekarstwem w czasach starożytnych. Jednak jego nasiona posiadają rycynę, która jest substancją silnie trującą dla człowieka. Już niewielka dawka (trzy nasiona) może okazać się śmiertelna.

4. Cis pospolity (Taxus baccata) – krzew rosnący nawet do kilku metrów wysokości. Posiada charakterystyczne owoce w kształcie czerwonych osnówek. Jest szeroko wykorzystywaną rośliną w ogrodach, gdzie stanowi nie tylko ozdobę, ale również pożywienie dla ptaków przylatujących, np. do naturalistycznych ogrodów. Mają na względzie ten fakt, łatwo zapamiętać, że jedyną nie trującą częścią tego krzewu są owoce, wszystkie inne mogą powodować negatywne skutki w całym organizmie, również nasiona. Po spożyciu niektórych jego części możliwe jest występowanie zaburzeń pracy serca, biegunki oraz nudności. W skrajnych wypadkach śmierć.

5. Bluszcz pospolity (Hedera helix) – występuje w lasach na ternie całej Polski. Można je spotkać wszędzie – na budynkach, mostach, murach i w parkach. To roślina nie tylko ozdobna, ale wyjątkowo inwazyjna. Wszystkie jej części są trujące, przy czym należy szczególnie uważać, aby dzieci nie spożyły jego owoców. Jeżeli się go spożyło, występuje pieczenie w ustach i gardle wraz z silnymi skurczami i biegunką. Sok może wywoływać choroby skóry. Należy przed nim chronić również zwierzęta. Jeżeli spożyje się go w nadmiernych ilością, może doprowadzić do zatrzymania oddechu.

6. Zimowit jesienny (Colchicum autumnale) – występuje w niższych pasmach górskich. Jest to piękna roślina ozdobna o jasnofioletowym kwiatostanie. Choć znalazła zastosowanie w medycynie naturalnej, pod żadnym warunkiem nie należy jej stosować samodzielnie, ponieważ jest bardzo trująca. Do sześciu godzin po jej spożyciu pojawia się drętwienie i pieczenie w ustach oraz problemy w przełykaniem. Tym objawom może również towarzyszyć krwawa biegunka i wymioty. Następnie spad ciśnienie krwi, a postępujący paraliż może doprowadzić do śmierci z powodu zatrzymania oddechu.

7. Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden) – występuje przede wszystkim w górach. Od XX wieku uprawiano ją jako roślinę pastewną, jednak wtedy odkryto, że pod wpływem działania promieni słonecznych wydziela ona substancję wywołującą silne poparzenia skóry. Po trzydziestu minutach występują pierwsze objawy: zaczerwienie, pieczenie i pęcherze na skórze, która następnie czernieje. Takie miejsce jeszcze przez kilka lat może być bardzo wrażliwe na słońce, a nawet powodować raka skóry.

8. Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium) – to piękna roślina, której kwiatostan przypomina wiatraczek. Wykorzystywana jest jako środek leczniczy przy astmie oskrzelowej, chorób neurologicznych czy ostrych nieżytów oskrzeli. Mimo to bieluń jako roślina posiada silne właściwości halucynogenne, dlatego należy się wystrzegać jego stosowania bez nadzoru osoby obeznanej z zielarstwem. Cała roślina – wszystkie jej części od kwiatu po korzenie – są silnie trujące i niebezpieczne dla zdrowia. Śmiertelna dawka to dwadzieścia nasion – w przypadku osoby dorosłej oraz dziesięć – w przypadku spożycia ich przez dzieci. Objawia się suchością w ustach, podrażnieniami skóry, napadami wściekłości, trudnościami w oddychaniu czy dezorientacja.

9. Tojad mocny (Aconitum napellus) – występuje w Sudetach i Karpatach. Posiada piękne, fioletowe kwiatostany. Wykorzystywana jest jako ozdobna bylina w ogrodach uprawianych w stylu naturalistycznym. Mimo to należy pamiętać, że toksyczna jest cała roślina, a zwłaszcza szczególną uwagę należy zwrócić na nasiona i korzenie – zawierają one akonitynę powodującą śmierć, nawet przy niewielkim kontakcie ze skórą. Z kolei spożycie jej w mniejszych ilościach daje efekt pobudzenia, po którym następuje paraliż. Dawniej wykorzystywany był jako broń – zatruwano nim strzały.

10. Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) – występuje w południowej części kraju i jest po ścisłą ochroną. Przypomina jagodę, dlatego bardzo łatwo jest je pomylić. Cała jest trując, a największe stężenie trujących substancji znajduje się w korzeniach i owocach. Dawką, jaką uważa się za śmiertelną są: ok. 15 owoców – u dorosłych i 3 owoców u dzieci, dlatego podczas leśnych spacerów należy szczególnie uważać na to, gdzie spacerują i co próbują. Najpierw występują halucynacje, potem napady szału i światłowstręt, aby wreszcie doszło do zaburzeń mowy. Skrajne przypadki prowadzą do śmierci wskutek zatrzymania oddechu podczas spowodowane przez nie śpiączki.

11. Miłek wiosenny (Adonis vernalis) – bylina posiadająca piękne, żółte kwiatostany i miseczkowate liście. To roślina świetnie sprawdzająca się jako dekoracja skalniaków, a w medycynie wykorzystuje się ją do sporządzania preparatów nasercowych. Należy przy tym pamiętać, że cała roślina ma właściwości trujące, w dużym stopniu zagrażające życiu człowieka – spożyty w nadmiernej dawce prowadzi do występowania nudności, wymiotów i paraliżu, a nawet do zatrzymania akcji serca.

12. Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea) – bylina osiągająca wysokość nawet do 150 cm. Posiada piękne dzwonkowate kwiatostany przetykane ciemnymi cętkami. Cieszy się popularnością wśród właścicieli przydomowych ogródków jako roślina ozdobna sadzona na rabatkach. Mimo że cała roślina wykazuje właściwości trujące, wykorzystywana jest w przemyśle farmaceutycznym jako środek nasercowy. Powoduje mdłości, wymioty, paraliżu, a w konsekwencji zatrzymanie akcji serca i śmierć.

13. Mak polny (Papaver rhoeas) – posiada miseczkowate kwiaty o charakterystycznej czerwonej barwie z czarnym środkiem. Jest ozdobą rabatek i ogrodów naturalistycznych, wzorujących się na obszarach łąkowych. Choć spożyta w nadmiernej ilości, wykorzystywana jest w przemyśle farmaceutycznym. Zatrucie następuje, jeżeli spożyje się niedojrzałe owoce, a objawia się to wymiotami i bólem brzucha.

14. Trzmielina pospolita (Euonymus europaeus) – krzew posiadający liście o owalnym kształcie i różowe torebki z owocami. Stanowi doskonały element w ogrodach naturalistycznych, gdzie łatwo komponuje się z powstałym krajobrazem. Mimo jej uroku, nie należy zapominać, że cała roślina jest silnie trująca. Choć za śmiertelną dawkę uważa się spożycie blisko trzydziestu owoców, to nawet zjedzenie niewielkiej jej ilości może powodować paraliż, zaburzenia pracy serca, a nawet śmierć.

15. Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium) – jego błyszczące liście posiadają charakterystyczne, postrzępione, spiczaste końcówki, zaś owoce – małe, o kulistym kształcie – zebrane są w kępki. Choć wykorzystywany jest w ziołolecznictwie, należy zachować ostrożność w kontakcie z nim, jeżeli nie posiada się wystarczającej wiedzy. Trujące są szczególnie owoce, zaś liście są niebezpieczne wyłącznie dla człowieka – u zwierząt nie zanotowano żadnych skutków ubocznych po ich zjedzeniu. W pierwszej fazie powoduje ona nudności i biegunkę, w dalszej zaburzenia pracy serca i paraliż kończyn.