Gruszki – cenione są za swoje właściwości odżywcze i smakowe. Uprawiane są od ponad 30 wieków i należą do drzew owocowych o wyjątkowo skomplikowanej systematyce. Udomowienie drzewa gruszy nastąpiło jeszcze w wiekach starożytnych, niektórzy przypisują jej nawet występowanie już w czasach Homera, i od tamtego czasu wyhodowano tysiące jej odmian uprawnych. Gatunki gruszy wyjątkowo łatwo się ze sobą krzyżują, tworząc podgatunki i formy przejściowe, które chwilami sprawiają sporą trudność co do ich rozgraniczenia oraz botanicznych odmian. Tysiące odmian ze względu na dominującą liczbę genów dzieli się na ogół na grusze zachodnie (ich uprawa dominuje w Europie) oraz grusze wschodnie, rosnące w krajach azjatyckich. Dzikie grusze prawdopodobnie pochodziły z Azji Środkowej, trafiając z kolei do nieznających zupełnie tego drzewa owocowego Stanów Zjednoczonych w czasach wypraw Krzysztofa Kolumba. Do dzisiaj uprawiana jest wyjątkowo chętnie, mimo większych wymagań, bowiem smak ulubionych na świecie odmian takich, jak Faworytka, Bonkreta Williamsa czy Dera Hardego, trudno porównać z czymkolwiek innym.

Charakterystyka gruszy

Grusze rosną na drzewach, rzadziej na krzakach, mających wysmukłe kształty z palowym systemem korzeniowym i prostymi, sztywnymi, lekko zygzakowatymi lub wygiętymi pędami o bardzo szerokiej gamie kolorów: od zielonych po odcienie fioletowych. Różne są także kształty liści gruszy: jajowate lub wydłużone, które są podstawowym kryterium określania gatunków tej rośliny. Grusza kwitnie niemal zawsze na biało, a jej kwiaty zebrane są w baldachogrona. Aby uzyskać dobre zbiory owocowe, warto zatroszczyć się o przerzedzenie ich zawiązków, bowiem zazwyczaj na drzewach gruszkowych pojawia się ich znaczna liczba, osłabiająca nieco zbiory. Zabieg przerzedzania zawiązków wykonuje się pod koniec czerwca, w momencie uzyskania przez owoce wielkości orzecha włoskiego, który przecinamy na pół. Grusze dojrzewają o różnych porach roku, w zależności od tego dzielone są na odmiany: wczesne, czyli letnie – dojrzewające w sierpniu i wrześniu, jesienne – średnio wczesne, dojrzewające w drugiej połowie września oraz w październiku, a także zimowe, czyli późne – których owoce uzyskujemy w październiku i listopadzie. Te ostatnie najlepiej nadają się do długiego przechowywania w chłodzie i ciemnościach, dzięki czemu można cieszyć się nimi jeszcze długo po okresie owocowania. Niektóre gatunki gruszy silnie rosnących wymagają zmuszenia do wcześniejszego zawiązania pączków kwiatowych poprzez przyginanie lub obrączkowanie gałęzi.

Aby uzyskać odpowiedni pokrój drzewa gruszy, należy przygotować się na okres od trzech do pięciu lat. Warto też pamiętać o przycinaniu drzewa tak, aby nie przekraczało wysokości trzech metrów, co znacznie ułatwia zbiory owocowe. Formuje się je w młodym wieku, a silnie rosnące odmiany po dojściu do stanu uformowanej korony, wymagają zdecydowanie mniej cięcia niż jabłonie. Dopiero stare drzewa, w wieku 20 lat, wymagają cięć przywracających im młodość.

Wymagania gruszy nie są bardzo skomplikowane, choć jest to gatunek zdecydowanie bardziej ciepłolubny niż jabłonie. Rosną jednak na stanowiskach cienistych i nasłonecznionych, gruntach suchych i wilgotnych, choć większość gatunków najlepiej sprawdza się na terenach żyznych i ciepłych. Dobrze znoszą też zapylenia i zanieczyszczenia występujące we współczesnym świecie. Atakują je zazwyczaj te same szkodniki i choroby, jak w przypadku drzew jabłoni. Aby je ochronić, stosuje się opryski przeciw popularnemu parchowi gruszowemu, stanowiącemu największe zagrożenie dla drzewek oraz przeciw owocówce doprowadzającej do robaczywienia owoców.

Poszczególne gatunki gruszy

Grusza Bera Hardy

Grusza deserowa Bera Hardy powstała jako przypadkowa siewka we Francji w 1820 roku w Boulogne-sur-mer uzyskana przez ogrodnika M. Bonneta. Jej nazwa francuska była oddaniem hołdu dyrektorowi Ogrodu Luksemburskiego – M. Hardy’ego (org. Beurre Hardy). Z kolei po niemiecku odmiana otrzymała nazwę od poety Gellerta (org. Gelerta Butterbime). Silnie rosnące drzewa obecnie dość rzadko uprawiane są w Polsce, są natomiast dobrym zapylaczem dla odmian takich, jak Bonkrety Williamsa, Komisówki czy Triumf Packhama. Grusze Bera Hardy dają owoce deserowe o owalnym kształcie, z żółtozieloną skórką i złotawym ordzewieniem. Białokremowy miąższ odmiany gruszy Bera Hardy ma winny posmak i jest wyjątkowo soczysty. Owoce można zbierać w połowie września, nadają się nie tylko na desery, ale też przetwory. Drzewa są wysoko odporne na mroźne okresy i mało podatne na parchy oraz zarazę ogniową.

Grusza Bonkreta

Grusza Bonkreta Williamsa jest starą odmianą tego drzewa owocowego, powstałą ok. 1750 roku na terenie Anglii, niezwykle popularną do dzisiaj na całym świecie. Została odkryta przez nauczyciela noszącego nazwisko Stair, jednak swoją popularność zawdzięcza rolnikowi Williamsowi, od którego nazwiska została ostatecznie nazwana. Niektórzy badacze wiążą Bonkretę Williamsa z gruszą znaną już w okresie średniowiecza, kiedy to według legendy święty Franciszek z Paoli podarował jej nasiona w prezencie królowi Ludwikowi XI. Ta wyjątkowo odporna na choroby odmiana ma niewielkie wymagania co do warunków gleby – może rosnąć nawet na mało żyznym piasku i potrafi się zregenerować nawet po przemarznięciu. Owoce dojrzewają we wrześniu, są duże i średnie o zielonożółtej skórce z lekko rdzawymi plamkami lub rumieńcem. Smaczne, słodkie, lekko korzenne w smaku owoce idealnie nadają się do jedzenia na surowo, ale też do przetworów i suszenia.

Grusza Carola

Grusza Carola powstała w Szwecji w 1957 roku i jest odmianą wyjątkowo odporną na mróz, choć nie na wszystkie choroby atakujące te drzewa owocowe. Powstała w wyniku skrzyżowania gruszy Johantorp pochodzącej z XIX wieku oraz francuskiej Komisówki dokonanej na Swedish University of Agricultural Science. Wyjątkowo smakowite owoce tej odmiany najlepsze są na surowo już w drugiej połowie września, choć można też je leżakować mniej więcej do listopada. Duże i bardzo duże owoce należy szybko zbierać, smakują bowiem także ptakom, które przy okazji je uszkadzają. Nic dziwnego, bo miąższ gruszy Carola jest wyjątkowo soczysty, delikatny, słodki z delikatnie pikantnymi nutami. Drzewa tej odmiany rosną szybko w piramidalnym kształcie, często więc sadzone są w formie szpalerów, na stanowiskach słonecznych, choć tolerują także półcień. Mimo swojej odporności na mróz czy parcha, może jednak być podatna na choroby takie, jak zaraz ogniowa oraz rdza atakująca grusze.

Grusza Concorde

Bardzo popularna i zyskująca z roku na rok coraz więcej zwolenników w Polsce, grusza Concorde powstała w Anglii, gdzie skrzyżowano dwie popularne odmiany grusz: Konferencję i Komisówkę. Deserowa odmiana, jaką jest Concorde, ma bardzo duże, butelkowate w kształcie owoce z kremowym, chrupiącym i soczystym miąższem o lekkim posmaku kwaskowatości. Owoce po zbiorze mogą być przez kilka dni przechowywane w ciemności i chłodzie, kiedy stają się najlepsze do zjedzenia. Drzewa gruszy Concorde bardzo szybko zaczynają owocować – już w 2-3 lata po posadzeniu. Są też bardzo odporne na mróz, ale mają swoje wymagania glebowe. Dobrze robi im ziemia żyzna, przepuszczalna, ciepła i bogata w odżywcze substancje organiczne. Na ziemiach ciężkich i podmokłych grusza Concorde zaczyna chorować na raka drzew owocowych prowadzącego do zniszczenia drzew.

Grusza Faworytka

Grusza Faworytka, przez większość smakoszy tych owoców znana jest pod nazwą Klapsy uznawanej w Polsce obecnie za jedną z najwartościowszych odmian. Jej nazwa pochodzi od amerykańskiego farmera Thaddeusa Clappa zajmującego się krzyżowaniem grusz wraz ze swoimi braćmi. Clapp otrzymał tę krzyżówkę około 1840 roku na terenie dzisiejszego Bostonu, uzyskując ją z odmian Flamandki i Bonkreta Williamsa. Stała się niemal natychmiast bardzo popularna, a jej twórca otrzymał nawet propozycję finansową w wysokości tysiąca dolarów za zmianę nazwy na Marshall P. Wilder. Clapp nie przyjął jednak tej tak kuszącej oferty i do dzisiaj Faworytka rozsławia jego nazwisko na całym świecie, a w bostońskiej dzielnicy Dorchester, gdzie została wyhodowana, ma wystawiony nawet swój pomnik. Grusza Faworytka jest odmianą deserową, najlepszą do jedzenia na surowo, bowiem ma wyjątkowo smakowity, soczysty i masłowaty miąższ. Duże i bardzo duże owoce w kolorze żółtozielonym z lekkim rumieńcem dojrzewają w sierpniu i wrześniu. Odmiana nie ma specjalnych wymagań glebowych czy w uprawie, może być jednak mało odporna na mróz jako młode drzewko, wymaga więc zabezpieczania w zimie. Zdarzają się także choroby grzybowe atakujące drzewa.

Grusza Generał Leclerc

Zgodnie ze swoją nazwą, grusza Generał Leclerc pochodzi z Francji, gdzie została wyhodowana w 1950 roku przez A. Nobloza. Jej bardzo smaczne i duże owoce o charakterystycznej skórce pokrytej niemal w całości brązowo-żółtym ordzawieniem znakomicie nadają się do spożycia na surowo na początku października, kiedy stają się w pełni dojrzałe. Drzewa gruszy Generał Leclerc są wyjątkową wdzięczną odmianą do uprawy nie tylko profesjonalnej, ale też amatorskiej, bowiem wyjątkowo szybko owocują – w okresie 3-4 lat po posadzeniu, a ich zbiory są zazwyczaj regularne i obfite. General Leclerc lubi stanowiska słoneczne, o żyznej, przepuszczalnej glebie z substancjami organicznymi. Jest średnio odporna na mróz, w wypadku wyjątkowo niskich temperatur należy więc ją zabezpieczyć przed przemarzaniem.

Grusza Komisówka

Od samego początku nastawiona na sukces, który odniosła już w 1840 roku. Grusza Komisówka powstała we Francji, a już w 1894 roku została uhonorowana tytułem Najlepszej Gruszki Świata, podbijając inne kraje Europy czy Stany Zjednoczone. Świetnie smakuje w postaci surowych owoców, choć nadaje się także do deserów czy ciast, ze względu na swój miękki, żółtobiały, soczysty i pachnący miąższ. Duże owoce można przechowywać po późnych zbiorach możliwych w październiku i grudniu w niskich temperaturach. Grusza Komisówka nadaje się do hodowli na piaszczysto-gliniastych glebach, w słońcu. Jedną z jej nielicznych wad jest późne owocowanie, choć zaszczepiona na pigwie owocuje szybciej, w wieku 4-5 lat. Na siewkach grusz jej owoców można się spodziewać dopiero po 6 lub nawet 10 latach. Jest uznawana za jedną bardziej odpornych odmian na parcha, ale młode drzewka należy na wszelki wypadek zabezpieczać przed mrozem, mogą być bowiem nieco mniej odporne na niskie temperatury.

Grusza Konferencja

Jedna z najpopularniejszych obecnie odmian – grusza Konferencja – postała w drugiej połowie XIX wieku, wyhodowana przez angielskiego ogrodnika o nazwisku Rivers, działającego w Sawbridgeworth. To wyjątkowo szybko rosnące drzewa, które jednak po początkowym intensywnym okresie, zmniejszają tempo wzrostu. Owocują wcześnie, zazwyczaj w 3-4 roku po posadzeniu drzewek, są mało podatne na choroby, w tym najczęściej występującego parcha. Mają wymagania jedynie co do gleby – średnio udają się na glebach zbyt lekkich czy ciężkich i podmokłych przyczyniających się do rakowacenia roślin. Owoce dojrzałe są na przełomie września i października, mają matową, zielonkawą skórkę z brązowymi plamkami. Są duże, soczyste, delikatne i nieco aromatyczne i znakomicie dają się przechowywać w chłodnej temperaturze nawet do kwietnia.

Grusza Lipcówka Kolorowa

Grusza Lipcówka Kolorowa należy do odmiany grusz zachodnich, została otrzymana we Francji, w Rouen w 1857 roku, jako siewka nieznanego pochodzenia rozpoznana i nazwana przez ogrodnika Boisbunela. Swego czasu grusza Lipcówka Kolorowa była bardzo popularna w Polsce, uznawana za najlepszą spośród odmian letnich tych wyjątkowo wcześnie dojrzewających owoców. Dziś uprawiana jest rzadko, pojawia się najczęściej jako amatorsko sadzone drzewko owocowe. Zgodnie z nazwą, jej owoce gotowe są do zbiorów od drugiej dekady lipca do końca tego miesiąca i należy je zbierać jeszcze jako twarde, ponieważ odznaczają się nierównomiernym dojrzewaniem. Owoce nadają się na deser bardzo szybko, bo równie szybko potrafią przejrzewać, pękając i zyskując mało apetyczną strukturę kaszowatą. Odmiana gruszy lipcówki kolorowej jest słabo odporna na mróz, ale z kolei wyjątkowo mało podatna na choroby drzew owocowych, jak parch.

Grusza Red Bonkreta Williamsa

Zmutowana odmiana popularnej gruszy Bonkreta Williamsa, charakteryzująca się ciemnoczerwonym kolorem owoców. Duże, osiągające nawet 200 gram owoce mają masłowy, soczysty i lekko winny miąższ, gotowe są do zbiorów na początku września i nie nadają się do długiego przechowywania. Drzewo gruszy Red Bonkreta Williamsa początkowo rośnie średnio silnie, a potem jego wzrost zostaje jeszcze bardziej zmniejszony. Owocuje dość szybko, bo w 2-3 lata po posadzeniu. Red Bonkreta Williamsa jest dość odporna na przymrozki, ale może chorować od parcha. Preferuje gleby żyzne, przepuszczalne, o lekko kwaśnym odczynie. Dobrze smakuje w postaci surowej, ale też nadaje się na przetwory, do soków, suszenia czy w syropie.